Hein Willemse

H.P. Grebe (2.3.1950–8.4.2011): Historiese taalkundige en Neerlandikus

deur Hein Willemse

Eiewys. Belese. Krities. Behoudend. Passievol.

Heinrich Grebe sou nie omgee dat hierdie byvoeglike naamwoorde hom toegevoeg word nie, want hy het waardering vir die geledinge van die lewe gehad. Hy kon in detail vertel van ’n besondere gereg of ’n goeie wyn, net soos hy ’n fyn sin vir ’n mooi skildery, ’n treffende ontwerp of ’n gebou gehad het. By voorkeur het hy Europese kunsmusiek, Lieder en opera, waardeer. Jare na ’n besoek kon hy vertel van die slingerende bospad na die afgeleë Berg Sheba bokant Pelgrimsrus of die gesig van ’n olifantkoei en haar kalf teen die agtergrond van ’n sonsopkoms oor die Shasherivier. Met my, my vrou Carol-Ann, en kollega Andries Visagie se laaste hospitaalbesoek kon hy gerusstellend, soos vir talle van sy kollegas en vriende, sê: “Al ek sou ek langer wou geleef het, het ek ’n goeie lewe gehad.”

Hy was een van die min eietydse Afrikaanse historiese taalkundiges en kon kundig oor sy vakgebied skryf en praat, maar hy kon ook oor talle onderwerpe intelligent saamgesels. Hy het uitlopende belangstellings gehad en wyd gelees. Geen teekamergesprek op die vyftiende verdieping van die Geesteswetenskappegebou aan die Universiteit van Pretoria was afgerond voordat Hein nie breedvoerig oor die jongste boek wat hy aan’t lees was, vertel het nie. Soms was dit Engelse boeke maar meesal was dit Nederlandse niefiksie en letterkunde of Nederlandse vertalings van wêreldletterkunde. Menige van sy aanbevelings was die moeite werd om op te volg. Sy leesreaksies was nooit vertoon nie, maar altyd aanknopingspunte vir wydlopige en driftige uitwisseling.

(Inderdaad: Hy kon driftig raak oor persoonlike sake, oor gekkighede en sy rekenaar en sagteware wat hy nooit behoorlik baasgeraak het nie. Sy kollegas om hom moes uithelp wanneer hy een of ander probleem met sy rekenaar ervaar het soms tot die uiterste beproewing van selfs die sagmoedigste. Neeltje Celliers, ons voormalige sekretaresse, vertel dat hy op een dag tot 22 keer by haar navraag gedoen het.)

Nederland het hy relatief laat in sy lewe ontdek – eers na 1994, ’n regstreekse nagevolg van die Verenigde Nasies se kultuurboikot wat sedert die 1970’s en 1980’s teen akademici aan Suid-Afrikaanse universiteite gegeld het. Die Lae Lande, Vlaams en Nederlands, die Wes-Europese kultuurlewe het vir hom oneindige bekoring ingehou. Na elkeen van sy Europese besoeke kon hy nie uitgepraat raak oor die ouer argitektoniese boustyle, Europese rituele, obskure Middeleeuse kerkies, imposante Gotiese katedrale of sy besoeke aan skouburge nie. Hy het Nederlands aangeleer, dit vlot gepraat en geskryf, ’n kursus “Leer Nederlands” aan die Universiteit van Pretoria ingevoer en selfs sy Afrikaanse gesprekstaal en skryfstyl het opvallende Nederlandismes vertoon. Sy sabbatsverlof in Vlaandere en ’n uitgebreide Wes-Europese motortoer was vir hom ’n geestelike en kulturele tuiskoms.

Al was die Afrikaanse letterkunde nie sy spesialisgebied nie, was hy ’n skerp waarnemer en ’n vaardige leser. Hy kon ’n mooi storie waardeer. Met ons laaste hospitaalbesoek was hy rustig en onverwags opgewek, selfs al het kruipende verlamming sy tol begin eis, maar steeds het hy sy leesbelangstelling volgehou. Op sy bedkassie het ’n verslete eerste uitgawe van André P. Brink se ’n Oomblik in die wind gelê, een van die laaste boeke wat sy vrou, Elizabeth, in hul alleentye stuk-stuk vir hom herlees het.

Hy kon kundig met letterkundiges saampraat en sy lees van die eietydse Afrikaanse letterkunde het dikwels gepaard gegaan met kwaai woorde oor die agteruitgang van taalnormering, die gebrekkige styl en die slordige versorging van tekste. Met sy lees van In stede van die liefde moes ons, sy gespreksgenote, sy irritasie met elke taal-, spellings- of stylprobleem in die boek beleef. Uiteindelik, tot ons almal se verligting, kon ons hom oorreed om sy vele frustrasies in ’n artikel om te sit wat gelei het tot “Etienne van Heerden: Mooi loop met die woorde!” in Tydskrif vir Letterkunde, 43(2).